Niepłodność (sterilitas) jest to niemożność zajścia w ciążę w ciągu 2 lat trwania małżeństwa przy utrzymywaniu regularnych stosunków płciowych, bez stosowania żadnych środków ani sposobów uniemożliwiających zajścia w ciążę.
Niepłodność kobiecą dzielimy na pierwotną i wtórną. O niepłodności pierwotnej mówi się wtedy, gdy kobieta nigdy nie zaszła w ciążę, natomiast o niepłodności wtórnej – gdy kobieta była już w ciąży, a po upływie pewnego czasu nie może ponownie zajść w ciążę, bez względu na to jak zakończyła się ciąża (poród, poronienie, ciąża pozamaciczna). Rozróżniamy również stan, w którym kobieta nie może urodzić zdrowego, zdolnego do życia dziecka z powodu poronień samoistnych lub porodów niewczesnych. Jest to niemożność donoszenia ciąży (infertilitas).
Przyczyny niepłodności u kobiety można podzielić na schorzenia ogólnoustrojowe, upośledzające czynność żeńskich narządów płciowych oraz na schorzenia miejscowe, powodujące zmiany w budowie i czynności żeńskich narządów płciowych.
Zmiany ogólnoustrojowe w postaci przewlekłych, wyniszczających chorób całego organizmu (chorób zakaźnych, endometrioza) mogą zakłócać prawidłową czynność jajników, a tym samym mogą powodować niepłodność kobiety.
Czynność jajników zależy od prawidłowego pobudzenia ich przez hormony gonadotropowe przysadki. Niedostateczne wydzielanie hormonów gonadotropowych przez przysadkę powoduje zaburzenia czynności hormonalnej jajników, a przy tym samym niepłodność. Oprócz zmian w prawidłowej czynności przysadki, również zmiany w wydzielaniu hormonów w sensie ich niedoboru lub nadmiaru przez inne gruczoły wydzielania wewnętrznego, jak tarczyca, kora nadnerczy, trzustka mogą zakłócać prawidłową czynność hormonalną jajników,
Zmiany w narządzie rodnym kobiety prowadzące do niepłodności określa się w zależności od odcinka narządu rodnego dotkniętego zmianą.
Przyczyny jajnikowe niepłodności ogólnie możemy sprowadzić do braku owulacji, czyli braku jajeczkowania. Brak owulacji może być spowodowany czynnikami wrodzonymi np. niedorozwojem jajników. Zmiany takie łączą się z wtedy z innymi zaburzeniami w sylwetce ciała oraz w budowie innych odcinków narządu rodnego. Inną przyczyną są zaburzenia ogólnoustrojowe, zaburzenia w czynności innych gruczołów wydzielania wewnętrznego . Brak owulacji łączy się z niedostatecznym wydzielaniem innych hormonów płciowych produkowanych przez jajnik, co odbija się na czynności pozostałych odcinków narządu rodnego.
Przyczyny jajowodowe. Zmiany w jajowodzie upośledzające płodność lub powodujące niepłodność – to zarośnięcie ich światła lub zmniejszenie ich drożności. Zmiany te powstają na tle zapalnym jajowodów, jajników lub innych narządów, leżących w sąsiedztwie narządu rodnego. Występują one często na tle zakażenia rzeżączkowego, jak również są wynikiem stanów zapalnych występujących po zabiegach na macicy, szczególnie po przerwaniach ciąży. Ze zmian zapalnych toczących się w sąsiedztwie narządu rodnego najważniejsze jest zapalenie wyrostka robaczkowego. Proces zapalny z wyrostka robaczkowego może przejść na jajowód i jajnik, a dalej może powodować powstanie zrostów około jajowodowych, które mogą przemieszczać jajowód, unieruchomić go lub przez zewnętrzny uścisk powodować przewężenie jego światła. Również zapalenie gruźlicze przydatków macicy prowadzi do całkowitego zarośnięcia światła jajowodów. Zmiany w drożności jajowodów są najczęstszą przyczyna niepłodności kobiety.
Przyczyny maciczne. Zmiany występujące w jamie macicy mogą ograniczać płodność, a także powodować niemożność jej donoszenia. Mięśniaki podśluzówkowe i śródścienne poprzez swoje rozmiary mogą uciskać i blokować jajowody, powodując ich niedrożność. Mogą też zmieniać położenie szyjki macicy lub zmniejszać światło macicy. Wady rozwojowe macicy mogą utrudniać implantację jaja płodowego i powodować poronienia
Zmiany w szyjce macicy, czyli tzw. czynnik szyjkowy. Stany zapalne zmieniają właściwości śluzu szyjkowego, czyniąc go wrogim dla plemników. Zmiany te polegają najczęściej na zmianie kwasowości śluzu szyjkowego oraz na zawartości w nim leukocytów i różnych substancji, które mogą unieruchamiać plemniki, a tym samym ograniczają możliwość zapłodnienia, nie dopuszczając do przedostania się plemników do wyższych odcinków narządu rodnego.
Przed podjęciem badań przez kobietę należy ocenić płodność partnera. Obecnie przyjęto, że ginekolog kieruje najpierw męża pacjentki na badanie nasienia, traktując to jako pierwszy krok w badaniu przyczyn niepłodności małżeńskiej.
Do oceny płodności mężczyzny konieczne jest badanie nasienia, które najczęściej wykonuje się w pracowniach analitycznych. Ważne jest aby w ciągu ostatnich trzech miesięcy przed badaniem pacjent nie chorował, a w szczególności, aby w tym okresie nie przechodził ostrych chorób zakaźnych. Oprócz tego samo badanie nasienia powinno być poprzedzone kilkudniowa, najlepiej 4-5 dniowa przerwa w stosunkach płciowych. Nasienie do badania uzyskuje się przez masturbację. Wytrysk odbywa się do czystego, suchego pojemniczka szklanego.
W ocenie płodności i celem jej uzyskania używane m.innymi następujące metody :